تاثیر گزارشگری مسئولیت اجتماعی (CSR) بر موفقیت رقابتی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

مقدمه

امروزه با توجه به پیچیده شدن ارتباط شرکت­های موجود در جامعه با یکدیگر و همچنین با دولت و افراد حاضر در جامعه شرایطی بوجود آمد که شرکت­ها می­بایست نه تنها به ذینفعان بلکه به آحاد مردم پاسخگو باشند. از دهه 60 میلادی شرکت­ها به اهمیت منابع اجتماعی پی برده­اند بگونه­ای که این اهمیت خود را در یک دهه بعد در گزارشگری اجتماعی نشان داد. دهه 70 شروع و اوج دوران حسابداری و گزارشگری اجتماعی به شمار می­آید. در این دهه مقالات زیادی نوشته شد که نشان از علاقه­مندی مدیران به ارائه اطلاعات اجتماعی می­دهد بطوری­که در دهه اول گسترش حسابداری اجتماعی بسیاری از شرکت­ها به سمت گزارشگری اجتماعی پیش رفتند. مشکلات زیادی نیز در راستای گزارشگری اجتماعی وجود داشته و دارد که پیشرفت این نوع گزارشگری را با محدودیت مواجه نموده است که در این پژوهش، به برخی از مشکلات اشاره شده است. ما در این پژوهش قصد داریم تاثیر گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را بر عملکرد و موفقیت رقابتی شرکت‌ها بررسی نماییم.

بیان مساله

موفقیت رقابتی^[1] به عنوان دستاورد کلیدی شرکت‌ها محسوب می‌شود و متضمن انجام مسئولیت اجتماعی است. درک موفقیت شرکت‌ها شامل نتایجی است که فراتر از حوزه مالی می‌باشد. شرکت‌های که دارای موفقیت رقابتی در سطح منطقه هستند، قادر به بدست آوردن موقعیت مطلوب در بازار و هم‌چنین نتایج برتر هستند. در حالیکه اجتناب از آن، موجب تبعات بسیار بد برای عوامل تولید می‌شود. برای تعریف و اندازه‌گیری موفقیت رقابتی، باید فراتر از مدیریت مالی رفت و جنبه‌های رقابتی مربوط به مدیریت منابع انسانی و بازاریابی را در نظر گرفت. از جمله مسئولیت اجتماعی شرکت می باشد(گالاردو و سانچز^[2]، 2014). هولموواتز^[3](2000)مسئولیتاجتماعیشرکت^[4] رابه‌عنوان «تعهد مستمر واحد تجاری، وظیفهدارند کهبهطوراخلاقیرفتارکندودر جهتپیشرفتاقتصادیهمکارینماید،تعریف می‌کنند،به طوریکهکیفیتعمرنیرویکاروخانوادهآن‌هاوهم‌چنیننهادهایمحلیو جامعهرادرسطحوسیعبهبودبخشد» نگاهی مختصر به تعاریف نشان‌دهنده این موضوع است کهنویسندگانهنوزبرسریکتعریفواحدتوافقنظرندارند ولیازجهاتزیادی شباهت‌هاییبینتعاریفمختلفمشاهدهمی‌شوند.ولیدرمجموعمی‌توانگفتتمامی تعاریفبر ایناصلاستوارندکهمسئولیتاجتماعی،نشاندهندهوظایفسازمان‌هانسبتبه کلیهذینفعانشانمی‌باشد (عرب‌صالحی و همکاران، 1392).

افشاء^[5] اطلاعات زیست محیطی و اجتماعی از سال 1980 برای بیش از دو دهه از افشاء اجتماعی شرکت­ها به موضوع مهمّی در تحقیقات دانشگاهی تبدیل شد. تحقیقات گذشته نشان داد که اطلاعات زیست محیطی شرکت‌ها به طور قابل توجهی توسط ذینفعان شرکت درخواست شده و این اطلاعات نقش مهمی در تصمیم گیری­هایشان بازی می‌کند(چو^[6]، 2007). افشاء مسئولیت­های اجتماعی شرکت، فرایند ارتباط تأثیرات زیست محیطی و اجتماعی فعالیت­های اقتصادی یک سازمان بر منافع گروه­های خاص درون جامعه و در سطح وسیع­تر بر جامعه است(گری و همکاران^[7]، 2001). گزارش اطلاعات زیست محیطی و اجتماعی با افشاء اطلاعات توسط سازمان در مورد محصول، منافع مصرف کننده، منافع کارمندان، فعالیت­های اجتماعی و تأثیرات زیست محیطی سرو کار دارد. این افشاء اطلاعات، بخشی از مسئولیت سازمان نسبت به ذینفعانش و پاسخ به انتظارات آنهاست(عزیزالاسلام^[8]، 2009).

هر چه احتمال ناسازگاری فعالیت‌های شرکت با توقعات جامعه بیشتر باشد، تلاش بیشتری برای تأثیر گذاشتن بر فرآیندها از طریق افشای اطلاعات اجتماعی شرکت نیازست (دیگان^[9]، 2007). افشا می‌تواند به هر نحوی که امکان گزارش آن وجود دارد انجام شود مثلآً در متن صورت‌های مالی (در صورت با اهمیت بودن آن)، در یادداشت‌های توضیحی همراه و یا تهیه گزارش‌های خاص صورت پذیرد. افشای داده‌های حسابداری زیست محیطی و اجتماعی، بخش‌های مختلف جامعه را قادر می‌سازد، موقعیت شرکت در خصوص حفاظت از محیط زیست را درک نموده و چگونگی توجه سازمان به موضوع‌های زیست محیطی و اجتماعی را بررسی نمایند (زهدی و همکاران، 1389).

اگرچه مفهوم مسئولیت اجتماعی، شرکت‌ها به‌طور وسیعی در تئوری و عمل بحث شده است، هنوز یک تعریف مفهومی پذیرفته شده عام برای آن ارائه نشده است (تورکر^[10]، 2009).در تقسیم­بندی مؤلفه­های مسئولیت اجتماعی، سه بعد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیست مطرح شد که اندازه­گیری مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت‌ها را میتوان در سه زمینه منافع سهامداران و کارکنان، منافع جامعه و مردم و ملاحظات زیست محیطی انجام داد. در زمینه منافع سهامداران و کارکنان، ارتقای عملکرد مالی، کاهش هزینه­های عملیاتی، اعتلای نام و نشان شرکت، افزایش فروش و اعتماد مشتری، بهره­وری بیشتر و کیفیت بالاتر، کاهش نیاز به وضع مقررات نوین، دسترسی به سرمایه، ارتقای ایمنی محصولات و کاهش نیاز به تضمین­های جدید ملاک عمل قرار می­گیرند. در بعد منافع جامعه و مردم نیز مشارکت در امور عام المنفعه، ارائه طرح‌های داوطلبانه کارکنان، مشارکت همگان در تحصیلات عمومی، اشتغال و برنامه های کمک به بی‌خانمان ها، و ایمنی و کیفیت محصول مدنظر قرار می‌گیرند. در زمینه ملاحظات زیست محیطی، بازیافت هرچه بیشتر مواد، کارکرد و دوام بیشتر محصولات، استفاده بیشتر از منابع تجدید شدنی و به کارگیری ابزارهای مدیریت زیست محیطی در طرح‌های کسب و کار شامل ارزیابی چرخه حیات و هزینه‌ها و استانداردهای مدیریت زیست محیطی به عنوان شاخص‌های مسئولیت‌پذیری شرکت‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند. در این راستا مدیران ارشد شرکت‌ها با مشارکت نیروی انسانی و سرمایه‌ای و نیز ازطریق مذاکره و رسیدن به نتایج مشترک با دیگر ارکان جامعه مدنی مثل سازمان‌های غیردولتی، سازمان ملل و دولت‌های محلی و منطقه‌ای می‌توانند نقش مهمی را در اجرای استراتژی‌های مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها ایفا نمایند (رویایی و مهردوست، 1388).

از سویی دیگر، سنجش عملکرد در فرآیند تصمیم­گیری، از مهم ترین موضوعات حوزه اقتصاد مالی است، پس کارکرد معیارهای مالی و اقتصادی به منظور ارزیابی عملکرد شرکت‌ها ضروری است. در محیط­های رقابتی، مدیران باید با استفاده از فرآیند اندازه­گیری عملکرد به هدایت صحیح امور در مسیر پیشرفت کار و در جهت اهداف و راهبرد مورد نظر سازمان به شیوه­ای آگاهانه بپردازد (آریاس و ایریز^[11]، 2013).

مسئله اصلی پژوهش حاضر اینست که فضای رقابتی، شرکت‌های پذیرفته شده در سازمان بورس را به سمتی می­برد تا از ابزارها و شیوه­های مختلفی برای توسعه کمی و کیفی بازار خود بهره ببرند. شرکت‌ها باید راه­هایی بیابند که بتوانند استراتژی متمایزی را نسبت به دیگران برای ارائه خدمات و تولید محصولات اتخاذ کنند. از این­رو با توجه به مسئله تبیین شده سوال اصلی پژوهش این است که آیا مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها از طریق بهبود عملکرد می­تواند بر موفقیت در کسب کار آنها تاثیرگذار باشد؟ مدل پژوهش حاضر از مطالعه گلاردو و سانچز^[12] در سال 2014 گرفته شده است:

پیشینه پژوهش

بادآور نهندی و همکارانش (1393) پژوهشی تحت عنوان "بررسی ارتباط بین مسئولیت­پذیری اجتماعی و عملکرد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران" انجام دادند. هدف این پژوهش بررسی ارتباط بین مسؤولیت‌پذیری اجتماعی و عملکرد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. که پس از کنترل اندازه شرکت، اهرم مالی و ریسک سیستماتیک، بین مسؤولیت‌پذیری اجتماعی و عملکرد شرکت‌ها ارتباط مثبت و معنی­داری وجود دارد.

تیموری و همکاران (1393)، به بررسی تأثیر عملکرد شرکت بر رابطه ی بین رقابت در بازار محصول و رتبه نظام راهبری شرکتی پرداختند که به بررسی 99 شرکت از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی شش سال متوالی 1385 تا 1390 پرداخته شده است. نتایج حاکی از وجود رابطه منفی و معنادار بین رتبه نظام راهبری شرکتی و رقابت در بازار محصول می باشد. همچنین در صنایع انحصاری هر چه شرکت از بازده غیر عادی و بازده دارایی بالاتر (عملکرد بهتر) برخوردار باشد؛ رتبه راهبری شرکتی بهتری خواهد داشت.

نمازی و همکاران (1393) در پژوهشی تحت عنوان رقابت در بازار محصول و کیفیت اطلاعات حسابداری، به بررسی رابطه بین رقابت در بازار محصول و کیفیت اطلاعات مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج آزمون فرضیه‌های پژوهش نشان می­دهد که به طور کلی بین شاخص­های رقابت در بازار محصول و معیارهای کیفیت اطلاعات مالی رابطه مستقیم معناداری وجود دارد. بنابراین، نتایج پژوهش نشان داد که رقابت در بازار محصولات به­عنوان یکی از عوامل مهم در تصمیم­های افشای داوطلبانه مدیران، نقش بسزایی ایفا می­کند. نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس نیز نشان داد که بین میانگین شاخص­های کیفیت اطلاعات مالی و رقابت در بازار محصولات در صنایع مختلف تفاوت معناداری وجود دارد.

رضایی و همکاران (1392) به بررسی تاثیر میزان رقابت محصول بر عملکرد مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج نشان داد که رقابت محصول بر بازده دارایی­ها و بازده حقوق صاحبان سهام به عنوان معیارهای عملکرد مالی شرکت تاثیر مثبت و معناداری دارد.

مینگ جین و همکاران^[13] (2015) رابطه بین CSR و پاداش مدیر عامل را بررسی کردند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که بین سرمایه گذاری در CSR  و پاداش مدیر عامل رابطه منفی وجود دارد. همچنین نتایج پژوهش حاکی از این بود که     CSR نرمال رابطه مثبت، و CSR غیر نرمال رابطه منفی با پاداش مدیر عامل دارند.

گلاردو و سنچز^[14] (2014) پژوهشی با عنوان اندازه­گیری مسئولیت اجتماعی شرکت در رقابت منطقه­ای به انجام رسانیده­اند. آنها یک مقیاس کلی برای پوشش ابعاد مختلف مسئولیت اجتماعی شرکت از جمله بعد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را معرفی کرده­اند. نتایج پژوهش نشان داده است که جهت­گیری­های مسئولیت اجتماعی بواسطه عملکرد شرکت تاثیر مثبت و معنی­داری بر موفقیت رقابتی آن دارد.

پن و همکارانش^[15] در سال (2014) پژوهشی تحت عنوان ارتباط بین مسئولیت­پذیری اجتماعی مشترک و عملکرد مالی در صنعت معدن: شرکت‌های معدنی چینی انجام دادند. برای 228 شرکت به ثبت رسیده معدنی چینی از سال 2010 تا 2013 با تجزیه و تحلیل رگرسیون مجذور حداقل تجمعی بررسی می­کند. مطالعه ما نشان می دهد که تفاوت­ها در ارتباط بین مسئولیت­پذیری اجتماعی مشترک و عملکرد مالی مشترک برای 5 زیر مجموعه صنایع گفته شده، بر اساس ویژگی­های صنعت می باشد. اگر دولت بخواهد این تضاد ها و اختلاف ها را حل کند و بطور مثبتی شرکت‌ها را به تطبیق و سازگاری با مسسئولیت­پذیری اجتماعی مشترک ترغیب و تشویق کند، ایجاد یک محیط توسعه و پیشرفت معدنی لازم و ضرروری می­باشد که بر این اساس سودهای شرکت بطور نزدیکی به مسئولیت­پذیری اجتماعی مشترک گره زده می‌شود.

آلیمو^[16] (2014) به بررسی رابطه بین رقابت بازار محصول و ارزش شرکت‌ها پرداخت. در این پژوهش با استفاده از توافق معاملات آزاد بین ایالت متحده و کانادا 1989 بعنوان منبع تحولی بزرگ در بازارهای محصول به بررسی تاثیر افزایش رقابت بر ارزش بازار نقدینگی شرکت‌ها پرداخته شده است. طبق تحلیلات انجام شده نتایج پژوهش حاکی از آن است که آزادی معاملات منجر به افزایش با اهمیت و معنادار در ارزش شرکت‌هایی که تجربه شوک های بزرگتر در محیط رقابتی داشته­اند می­شود.

جیا و شی^[17] (2014) به بررسی رابطه بین ارجحیت اجتماعی، رقابت بازار محصول و ارزش شرکت پرداختند. این پژوهش به تجزیه و تحلیل چگونگی ارجحیت اجتماعی مشتریان بر ارزش و عملکرد شرکت در رقابت بازار محصول می­پردازد. طبق تحلیلات انجام شده نتایج پژوهش نشان می­دهد در صنایع رقابتی ارجحیت اجتماعی به­طور مثبت با ارزش شرکت‌ها در ارتباط است ولی در صنایع غیر رقابتی این رابطه وجود ندارد. به­طور کلی نتایج نشان می­دهد که سرمایه­گذاری­های اجتماعی اگر با توجه به استراتژی تنوع محصولات انجام شود در عملکرد مالی شرکت تاثیر مثبتی خواهد گذاشت.

روش پژوهش

پژوهش حاضر از نظر طبقه­بندی بر مبنای هدف، از نوع پژوهش­های کاربردی است. هدف پژوهش کاربردی، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. همچنین پژوهش حاضر، از نظر روش و ماهیت از نوع پژوهش همبستگی است. در این پژوهش، هدف، تعیین میزان رابطه متغیر­هاست. برای این منظور بر­حسب مقیاس­های اندازه­گیری متغیر­ها، شاخص­های مناسبی اختیار می­شود.

مقیاس اندازه­گیری داده­ها مقیاس نسبی است. مقیاس نسبی بالاترین و دقیق­ترین سطح اندازه­گیری را ارائه می­دهد. این مقیاس علاوه بر دارا بودن کلیه خصوصیات مقیاس­های دیگر، از صفر مطلق نیز برخوردار است. روش پژوهش به صورت استقرایی است که در آن مبانی نظری و پیشینه پژوهش از راه کتابخانه، مقاله و اینترنت جمع­آوری شده و در رد یا  اثبات فرضیه­های پژوهش با بکارگیری روش­های آماری مناسب، از استدلال استقرایی در تعمیم نتایج استفاده شده است. لذا انجام پژوهش در چارچوب استدلالات قیاسی- استقرایی صورت گرفته است. بدین معنی که در مبانی نظری و پیشینه پژوهش از راه مطالعه کتابخانه­ای، سایت­ها و مقالات در چارچوب قیاسی و گردآوری اطلاعات برای تأئید یا رد فرضیه­ها در قالب استقرایی انجام می­پذیرد.

جامعه و نمونه آماری

جامعه بزرگترین مجموعه از موجودات است که در یک زمان معین مطلوب ما قرار می­گیرد. پژوهش علمی با هدف شناخت یک پدیده در یک جامعه آماری انجام می‌شود. به این دلیل موضوع پژوهش ممکن است متوجه صفات و ویژگی­ها، کارکردها و متغیرهای آن باشد یا اینکه روابط بین متغیرها، صفات، کنش و واکنش و عوامل تأثیرگذار در جامعه را مورد مطالعه قرار دهد. مجموعه واحدهایی که حداقل در یک صفت مشترک باشند یک جامعه آماری را مشخص می­سازند و معمولا آن را با N نمایش می­دهند (خاکی، 1382، ص273).

جامعه آماری شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده که روش نمونه­گیری غربالگری با اعمال شرایط زیر می­باشد:

1. اطلاعات مالی شرکت‌های مورد آزمون در دوره زمانی پژوهش در دسترس باشد.
2. شرکت‌ها از ابتدای سال 1388 تا 1394 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد.
3. شرکت‌ها در فاصله زمانی پژوهش تغییر دوره مالی نداده و سال مالی آنها منتهی به 29 اسفند باشد.
4. جزء موسسه­های مالی، سرمایه­گذاری و بانک­ها نباشد.

در نهایت حجم نمونه نهایی با توجه به روش غربالگری،  92 شرکت انتخاب گردید.

فرضیه­های پژوهش

ü  فرضیه اول: بین مسئولیت اجتماعی و موفقیت رقابتی شرکت‌ها رابطه معنی­داری وجود دارد.

ü  فرضیه دوم: بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد شرکت‌ها رابطه معنی­داری وجود دارد.

ü  فرضیه سوم: بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌های دارای عملکرد قوی و موفقیت رقابتی شرکت‌ها رابطه معنی­داری وجود دارد.

مدل پژوهش و تعریف عملیاتی متغیرها

مدل اول:

HHI _it = α+b₁CSR_it + b₂SIZE_it + b₃AGE_it + b₄LEV_it+ b₅DIV_it+b₆LIQ_it + b₇CAP_i +v_it

مدل دوم:                                                

ROA _it = α+b₁CSR_it +  b₂SIZE_it + b₃AGE_it + b₄LEV_it+ b₅DIV_it+b₆LIQ_it + b₇CAP_i +v_it

مدل سوم:

  HHIit = α+b₁ROA_it + b₂CSR_it + b₃(CSR_it × ROA_it)+ b₄SIZ_it + b₅AGE_it+ b₆LEV_it+  b₇DIV_it+b₈LIQ_it + b₉CAP_i + v_it

در این مدل­ها، ROA نشانگر بازده دارائی­ها،SIZE اندازه شرکت، AGE سن شرکت،DIV سود هر سهم، CAP مقدار سرمایه، CSR مسئولیت اجتماعی،LEVاهرم مالی، LIQ نقدینگی، HHI شاخص رقابت پذیری ، α مقداری ثابت،  b₁تا  پارامترهای مربوط به متغیر کنترل، اندیس i مربوط به شماره شرکت، اندیسt نشانگر دوره زمانی تحت مطالعه می­باشد. و نماد  v_it برای صورت بندی عبارت خطای تصادفی مرسوم در مدل­های رگرسیونی استفاده شده­اند.

تعریف عملیاتی متغیر­های تشکیل دهنده مدل­ها به صورت زیر می­باشد:

مسئولیت اجتماعی: تعریف زیر توسط موسسه کسب و کار برای مسئولیت اجتماعی از مسئولیت­پذیری اجتماعی ارائه شده است:"تحقق موفقیت تجاری از طریق احترام به ارزش­های اخلاقی،مردم،جامعه و محیط زیست است" (تسوتسورا^[18]،2004).

مسئولیت اجتماعی در این پژوهش، با شاخص­های تأثیرات اجتماعی فعالیت شرکت،تعهدات اجتماعی و منافع اجتماعی شرکت می باشد. دراین پژوهش برای اندازه­گیری مسئولیت اجتماعی بر مبنای پژوهش سالوسکی و زولج^[19](2013) از شاخص­های تأثیرات اجتماعی فعالیت شرکت، تعهدات اجتماعی و منافع اجتماعی در قالب رابطه زیر استفاده می‌شود:  (اصلانی و همکاران،1393).

CSR_i = a₀ +b₁C_society + b₂C_{environment +} b₃C_Leverage

CSR_i:  نمایانگرمسئولیت اجتماعی شرکت  iام

C_society: تأثیرات اجتماعی فعالیت شرکت i ام، که این شاخص از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

C_society : (1-) × (جمع دارائی­های شرکت  iام/ (جریان نقدی عملیاتی شرکت i ام – سود خالص شرکتi ام)             

C_environment: تعهدات اجتماعی شرکت i ام، که این شاخص از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

کل دارائی­های شرکت i / (مجموع ارزش سهام شرکت i ام+ مجموع نقدینگی شرکت i ام)

C_Leverage: منافع اجتماعی شرکت i ام که از طریق زیر محاسبه می­شود:

مجموع ارزش سهام شرکت iام/ (بدهی­های کوتاه مدت شرکت i ام + بدهی­های بلندمدت شرکت i ام)

HHI : رقابت در بازار محصول است و این شاخص از حاصل جمع توان دوم سهم بازار کلیه بنگاه های فعال در صنعت بدست می‌آید:

K تعداد بنگاه های فعال در بازار

S سهم بازار که از فرمول زیر بدست می‌آید (ستایش و جهرمی، 1390):

X فروش شرکتو I نوع صنعت

شاخص هرفیندال – هیرشمن میزان تمرکز صنعت را اندازه گیری می­کند. در این شاخص نیز، هر چه شاخص محاسبه شده بیشتر باشد، میزان تمرکز بیشتر بوده و رقابت کمتری در صنعت وجود دارد و بر عکس.

عملکرد مالی: توسط بازده دارائی­ها اندازه گیری می‌شود.

بازده دارائی ها: بازده دارائی­ها منعکس کنننده نتایج تصمیم گیری در مورد ساختار سرمایه است که به صورت زیر محاسبه می­شود:

کل دارائی­ها / سود شرکت قبل از مالیات

متغیرهایکنترلی:

اندازه شرکت: لگاریتم مجموع دارائی­ها در پایان سال مالی (پورعلی و حجامی،1393).

اهرم مالی: در این پژوهش منظور از اهرم مالی  نسبت کل بدهی­ها به کل دارائی­ها می­باشد.

سود هر سهم: در این پژوهش منظور ازسود هر سهم،  نسبت سود پس از مالیات به تعداد سهام می­باشد.

مقدار سرمایه: در این پژوهش منظور از مقدار سرمایه،  نسبت پرداختی­ها در دارائی­های ثابت به کل دارائی­های شرکت می­باشد.

نقدینگی: در این پژوهش منظور از نقدینگی، نسبت دارائی­های جاری به بدهی­های جاری می­باشد.

سن شرکت: در این پژوهش منظور از سن شرکت، از سال تشکیل شرکت تا سال پژوهش می­باشد.

در مدل اول و دوم ضریبb₁ و در مدل سوم ضریب b3 نشان دهنده تایید یا رد هر یک از فرضیات خواهند بود.

آمار توصیفی

در جدول (1)، آماره­های توصیفی متغیرهای پژوهش در طی دوره مورد بررسی  نشان می­شود. آمار توصیفی متغیر‌های پژوهش که با استفاده از داده‌های شرکت‌ها طی دوره آزمون (سال‌های 1394-1388) اندازه‌گیری شده‌اند، شامل میانگین، میانه، انحراف معیار، کمینه و بیشینه ، چولگی و کشیدگی ارائه گردیده است.

جدول(1) آماره­های توصیفی متغیرهای پژوهش

بطور نمونه در مورد اندازه شرکت میانگین، میانه، انحراف معیار، کمینه و بیشینه، چولگی و کشیدگی به ترتیب برابر است با 5.99، 5.86، 0.74، 4.39، 8.30، 0.84 و 3.54 می­باشد. با توجه به این که میانگین اندازه شرکت  بیشتر از میانه اندازه شرکت می­باشد، توزیع اندازه شرکت در بین نمونه آماری چوله به راست است. به همین ترتیب می­توان آمار توصیفی بقیه متغیرها را از جدول شماره 1 استخراج کرد.

جدول(2) همبستگی بین متغیرهای اصلی پژوهش‌

جدول 2 میزان همبستگی بین متغیرهای اصلی پژوهش را نشان می‌دهد. اگر ضرایب مثبت باشند نتیجه می­گیریم که همبستگی بین آن متغیرها مثبت است و بالعکس. برای مثال­، ضریب همبستگی بین اندازه شرکت با اهرم مالی 0.02 می­باشد در حالی که ضریب همبستگی بین اندازه شرکت با سن شرکت 0.15- می باشد. به همین ترتیب می­توان ضریب همبستگی و معنی­داری آن را برای متغیرهای دیگر از جدول مشاهده کرد. اگر ضریب همبستگی بین صفر تا 0.25 باشد همبستگی ضعیف است و اگر بین 0.25 تا 0.50 باشد همبستگی متوسط است و اگر بین 0.50 تا 0.75 باشد همبستگی نسبتا قوی است و اگر بین 0.75 تا 100 در صد باشد همبستگی خیلی قوی است.

آمار استنباطی

نتایج حاصل از برازش مدل­های رگرسیونی پژوهش

پس از آزمون مفروضات رگرسیون و اطمینان از برقراری آن‌ها، نتایج حاصل از برازش معادله رگرسیون به صورت زیر ارائه می­شود.

جدول(3) نتایج حاصل از برازش معادله رگرسیون فرضیه اول

مقدار آماره F (12.32)  حاکی از معناداری کل مدل رگرسیون می باشد. همان طور که در قسمت پایین جدول مشخص شده است، ضریب تعیین و ضریب تعیین تعدیل شده مدل فوق به ترتیب عبارتند از  12 درصد و 11 درصد. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که در معادله رگرسیونی مزبور، تنها حدود 11 درصد از تغییرات موفقیت رقابتی شرکت‌های مورد بررسی توسط متغیرهای مستقل و کنترل مزبور تبیین می­شوند. در این جدول اعداد مثبت (منفی) در ستون مقدار ضریب نشان دهنده میزان تاثیر مستقیم (معکوس) هر یک از متغیرها بر موفقیت رقابتی شرکت‌ها است.

جدول(4) نتایج حاصل از برازش معادله رگرسیون فرضیه دوم

مقدار آماره F (22.95) حاکی از معناداری کل مدل رگرسیون می­باشد. همان­طور که در قسمت پایین جدول مشخص شده است، ضریب تعیین و ضریب تعیین تعدیل شده مدل فوق به ترتیب عبارتند از30 درصد و 29 درصد. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که در معادله رگرسیونی مزبور ، تنها حدود 295 درصد از تغییرات بازده دارایی­های شرکت‌های مورد بررسی توسط متغیرهای مستقل و کنترل مزبور تبیین می­شوند. در این جدول اعداد مثبت (منفی) در ستون مقدار ضریب نشان دهنده میزان تاثیر مستقیم (معکوس) هر یک از متغیرها بر بازده دارایی­ها  است.

جدول(5) نتایج حاصل از برازش معادله رگرسیون فرضیه سوم

مقدار آماره F (12.40)  حاکی از معناداری کل مدل رگرسیون می­باشد. همان طور که در قسمت پایین جدول مشخص شده است، ضریب تعیین و ضریب تعیین تعدیل شده مدل فوق به ترتیب عبارتند از  13 درصد و 12 درصد. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که در معادله رگرسیونی مزبور، تنها حدود 12 درصد از تغییرات موفقیت رقابتی شرکت‌های مورد بررسی توسط متغیرهای مستقل و کنترل مزبور تبیین می­شوند. در این جدول اعداد مثبت (منفی) در ستون مقدار ضریب نشان دهنده میزان تاثیر مستقیم (معکوس) هر یک از متغیرها بر موفقیت رقابتی است.

جدول(6) یافته های حاصل از پژوهش

بحث و نتیجه­گیری

پژوهش حاضر با دو متغیر وابسته تحت عنوان موفقیت رقابتی و عملکرد مالی بررسی گردید. در دو فرضیه اول ما اثر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را بر روی دو متغیر وابسته موفقیت رقابتی و عملکرد مالی سنجیدیم در فرضیه سوم پژوهش، اثر مسئولیت اجتماعی شرکت‌های دارای عملکرد مالی قوی^[20] را بر موفقیت رقابتی سنجیدیم.

نتیجه­گیری و تفسیر فرضیه اول:

مطابق با جدول3، سطح معنی‌داری (P-value) گزارشگری مسئولیت اجتماعی (0.52) بیشتر از سطح معنی‌داری در نظر گرفته شده در پژوهش حاضر (5%) است؛ همچنین قدرمطلق آماره t مربوط به این متغیر(0.68) کوچکتر از آماره t بدست آمده از جدول با همان درجه آزادی است. لذا فرضیه H₀ در سطح اطمینان 95% پذیرفته شده و فرضیه H₁  مبنی بر این که " بین مسئولیت اجتماعی و موفقیت رقابتی شرکت‌ها رابطه معنی­داری های وجود دارد." تایید نگردید. در تحلیل نتیجه فوق باید گفت مکانیزم­های وجود مسئولیت اجتماعی در بین شرکت‌های ایرانی بصورت کامل وجود ندارد. و این مساله باعث گردیده فعالان عرصه بازار سرمایه شامل سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان نتوانند بر اساس شاخص­های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها­، موفقیت رقابتی شرکت را رقم بزنند و یا پیش­بینی­های مربوط به رقابت در بازار آنها با نتایج واقعی همخوانی ندارد. و بدین ترتیب موفقیت رقابتی شرکت‌ها تحت تاثیر مکانیزم­های مسئولیت اجتماعی قرار نمی­گیرد. نتیجه این فرضیه با پژوهش نمازی و همکاران (1393) و پن و همکاران (2014) و گلاردو و سنچز (2014) همخوانی ندارد.

نتیجه­گیری و تفسیر فرضیه دوم:

مطابق با جدول 4، سطح معنی‌داری (P-value) مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (0.00) کمتر از سطح معنی‌داری در نظر گرفته شده در پژوهش حاضر (5%) است؛ همچنین قدرمطلق آماره t مربوط به این متغیرها بیشتر از آماره t بدست آمده از جدول با همان درجه آزادی است. لذا فرضیه H₀ در سطح اطمینان 95% رد شده و فرضیه H₁  مبنی بر این که "بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد شرکت‌ها رابطه معنی داری های وجود دارد."،تایید ­گردید. بر عکس نتیجه فرضیه قبلی، نتیجه این فرضیه نشان­دهنده اثربخش بودن مکانیزم­های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر عملکرد مالی آنها دارد. یعنی مسئولیت اجتماعی و شاخص­های عملیاتی آن بگونه­ای کارآ و اثربخش بر عملکرد مالی تاثیر می­گذارد. نتیجه این فرضیه با نتیجه پژوهش پورعلی و حجامی(1392) همخوانی ندارد. ولی با پژوهش بادآور نهندی و همکاران (1393) و عرب صالحی و همکاران (2012) همخوانی دارد.

نتیجه­گیری و تفسیر فرضیه سوم:

مطابق با جدول 5، سطح معنی‌داری (P-value) متغیر مسئولیت اجتماعی شرکت‌های دارای عملکرد قوی (0.49) بیشتر از سطح معنی‌داری در نظر گرفته شده در پژوهش حاضر (5%) است؛ همچنین قدرمطلق آماره t مربوط به این متغیر (0.68) کوچکتر از آماره t بدست آمده از جدول با همان درجه آزادی است. لذا فرضیه H₀ در سطح اطمینان 95% پذیرفته شده و فرضیه H₁ مبنی بر این­که "بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌های دارای عملکرد قوی و موفقیت رقابتی شرکت‌ها رابطه معنی­داری های وجود دارد"، تایید نگردید. به دنبال نتایج فرضیه­های اول و دوم مبنی بر عدم وجود رابطه معنی­دار بین مسئولیت اجتماعی و موفقیت رقابتی و وجود رابطه معنی­دار بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی، ما اقدام به تفکیک شرکت‌ها به دو دسته شرکت‌های دارای عملکرد مالی قوی و ضعیف نمودیم تا اثر مسئولیت اجتماعی را در هر یک از این دسته از شرکت‌ها بسنجیم. نتیجه این فرضیه هم تاییدی بر نتایج فرضیه اول بود. یعنی مکانیزم­های مسئولیت اجتماعی به قدری ضعیف و غیر اثر بخش هستند که حتی در شرکت‌های دارای عملکرد مالی قوی هم مسئولیت پاسخگویی اجتماعی، توان پیش بینی دقیق و درست از موفقیت رقابتی را ندارد. و مسئولیت پاسخگویی اجتماعی در این دسته از شرکت‌ها هم با رقابت­پذیری ارتباط معنی­داری ندارد. این فرضیه نه در پژوهش­های داخلی و نه در پژوهش­های خارجی بررسی نگردیده است.

پیشنهادها

با توجه به نتایج پژوهش حاضر پیشنهادهایی برای استفاده از این نتایج به شرح زیر ارائه می­گردد:

  با توجه به نتایج فرضیه اول و سوم پژوهش، مبنی بر عدم وجود رابطه مسئولیت اجتماعی و مسئولیت اجتماعی در شرکت‌های دارای عملکرد مالی قوی با موفقیت رقابتی شرکت‌ها پیشنهاد می­شود مالکان شرکت‌ها و سهامداران در بررسی موفقیت شرکت‌ها در بازار محصول به عنوان یکی از معیارهای تصمیم­گیری درباره سرمایه­گذاری یا عدم سرمایه­گذاری به این نکته توجه نمایند که مسئولیت پاسخگویی اجتماعی و شاخص­های اندازه­گیری آن تاثیری بر صحت و درستی و پویایی پیش­بینی آنها ندارد و باید سایر عوامل تاثیرگذار بر بررسی میزان موفقیت در بازار محصول را مد نظر قرار دهند.

1. به مدیران شرکت‌ها نیز توصیه می­گردد نظام نامه مسئولیت پاسخگویی اجتماعی و عناصر تشکیل دهنده آنرا با جدیت بیشتری دنبال نمایند تا سرمایه‌گذاران بالقوه و بالفعل بتوانند با در اختیار داشتن اطلاعات مربوط به میزان پاسخگویی اجتماعی شرکت‌ها تصمیمات درست سرمایه­گذاری بگیرند و پیش­بینی درست و دقیقی از موفقیت رقابتی داشته باشند. و بدین ترتیب ارزش شرکت و ثروت سهامداران حداکثر گردد.
2. به نهادهای ناظر بر سطح پاسخگویی اجتماعی شرکت‌ها نیز توصیه می­گردد بر اجرای عناصر تشکیل دهنده مسئولیت اجتماعی و قوانین ضد انحصاری از سوی شرکت‌ها نظارت بیشتری نمایند و تا مدیران موضوعات با اهمیت رقابت پذیری و مسئولیت اجتماعی را با جدیت بیشتری دنبال نمایند.