نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
کارشناسی ارشد مدیریت مالی، واحد آذرشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آذرشهر، ایران
چکیده
کلیدواژهها
مقدمه
اجتناب از مالیات از دیدگاه سنتی و مرسوم خود یک فعالیت حداکثرکنندهی ارزش تلقی میشود که ثروت را از دولت به سهامداران شرکت منتقل میکند. در چارچوب تئوری نمایندگی، تحقیقات اخیر استدلال میکنند که فعالیتهای اجتناب از مالیات، میتواند امکان رفتارهای فرصتطلبانه را به مدیریت بدهد. اجتناب از مالیات، نوعی استفاده از خلاءهای قانونی در قوانین مالیاتی در جهت کاهش مالیات است که میتواند از طریق انتقال درآمد به یک منطقه با مالیات کم و یا قیمتگذاری انتقالی انجام شود. با توجه به تعاریف مطرح شده در این زمینه، اجتناب مالیاتی بیانگر یک استراتژی مستمر و پایدار در زمینه برنامه ریزی مالی استراتژیک است که در برگیرنده فعالیتهای کاملاً قانونی است که از آنجا میتوان به هدایت منابع واحد تجاری در جهت فعالیتهای معاف از مالیات از جمله سرمایهگذاری در اوراق مشارکت، مطرح کردن معاملات و رویدادها در یک محدوده زمانی معین جهت استفاده از مزایای مالیاتی و استفاده از روشهای حسابداری که صرفهجویی مالیاتی (سپر مالیاتی) بیشتری ایجاد میکنند، اشاره نمود (رضایی و جعفری نیارکی، 1394).
امروزه سیستمهای اطلاعاتی حسابداری نقش بسیار مهمی درگردش فعالیت سازمانها ایفا نموده، در مجموعه محیط اقتصادی کشورها وظیفهای با اهمیت برعهده دارند. بسیاری از تصمیمات اقتصادی براساس اطلاعات حاصل از این سیستمها اتخاذ شده، سهم عمده ای از مبادلات اوراق بهادار به خرید و فروش سهام شرکتها اختصاص دارد که آن نیز به نوبه خود میتواند تحت تأثیر ارقام و اطلاعات حسابداری باشد. هرگونه تحقیق در زمینه اثرگذاری اطلاعات حسابداری برطیف وسیع تصمیمگیرندگان ذینفع در شرکتها، به درک بهتر از چگونگی نقش این اطلاعات و ضرورت افشای بیشتر و بهتر آنها کمک میکند. دراین راستا محققان و اهل حرفه حسابداری به دنبال افزایش کیفیت گزارشگری مالی به عنوان ابزاری برای ادای مسئولیت پاسخگویی به نیازهای جامعه خود بودهاند. مسئولیت مدیریت واحد مورد رسیدگی اطمینان یافتن درباره درستی سیستمهای حسابداری و گزارشگری مالی واحد مورد رسیدگی و برقرار بودن کنترلهای داخلی مناسب، شامل کنترلهای مالی، کنترلهای مربوط به رعایت قوانین و کنترلهای هشدار دهنده خطر است. مدیریت همچنین مسئول ایجاد محیط کنترلی و اتخاذ سیاست و روشهای لازم برای اطمینان یافتن، تا حد ممکن، از اداره منظم و مؤثر فعالیت واحد مورد رسیدگی است این مسئولیت شامل برقراری و اطمینان یافتن از کارکرد مستمر سیستمهای حسابداری و کنترل داخلی طراحی شده برای پیشگیری و کشف تقلب و اشتباه است. این سیستمها، خطر تحریف ناشی ازتقلب یا اشتباه را از بین نمیبرد، اما آن را کاهش میدهد. ازاین رو، مسئولیت هر نوع خطر باقیمانده به عهده مدیریت است (فرجی و داودی نصر، 1396).
رسواییهای حسابداری، نگرانیهای بسیاری میان مقرراتگذاران و فعالان بازار به وجود آورده است. بحرانهای مالی شرکتها که بر ریسک ذاتی معاملات با اشخاص وابسته به عنوان ابزاری قدرتمند در انجام تقلبهای مالی و تصاحب منابع سهامداران سایه افکنده است، پردهها را کنار میزند تا راه فرارهای قانونی که الزامات موجود افشا را تحت تأثیر قرار میدهد، آشکار شود. معاملات با اشخاص وابسته میتواند به نفع مدیران و در راستای تصاحب منابع سهامداران انجام گیرد. اگر به این شیوه به معاملات با اشخاص وابسته نگریسته شود، این معاملات با بیشینه سازی ثروت سهامداران ناسازگار خواهد بود. از این رو معاملات با اشخاص وابسته، توجه دانشگاهیان و سازمانهای حرفهای را معطوف خود کرده است (حمیدی و شعری، 1391).
افزون بر این، مطالعه تحقیقات پیشین داخلی، یک شکاف اساسی تحقیقاتی، در این زمینه تاثیر تحریفات مالی[1] بر اجتناب مالیاتی[2] را نشان میدهد تحقیق حاضر تلاش میکند به این سوال پاسخ دهد که تحریفات مالی چه تاثیری بر اجتناب مالیاتی دارد؟ و آیا معاملات با اشخاص وابسته[3]، اثر تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی را تقویت میکند؟
تعریف واژهها و اصطلاحات تخصصی
یکی از اقدامات ابتدایی در فرایند حل مسئله تحقیقاتی این است که اصطلاحات مهم و تخصصی که در روند آن مسئله مطرح گردیده است برای اهل فن در آن بگونهای روشن تعریف شود.
تحریفات مالی: منظور از تحریفات حسابداری، موارد عدم رعایت استانداردهای حسابداری ایران میباشد (صفرزاده، 1389). دراین تحقیق منظور از تحریفات مالی، انحراف شرکتها از استانداردهای حسابداری و مالی میباشد. برای سنجش میزان تحریفات مالی انجام شده در شرکت، از گزارشات حسابرس مستقل استفاده میشود.
اجتناب مالیاتی: اجتناب مالیاتی، نرخ موثر مالیات نقدی[4] (CETR) می باشد که از طریق تقسیم وجه نقد پرداختی بابت مالیات بر سود قبل از کسر مالیات محاسبه می گردد. نرخ موثر مالیات نقدی محدودیت های عمده گوناگون مرتبط با نرخ موثر مالیات تعهدی را حل می نماید. اول: تا زمانیکه نرخ موثر مالیات تعهدی مستثنی از ذخیره های مالیات بالقوه ناشی از فعالیت های اجتناب مالیاتی است (که موجب به وجود آمدن اختلاف موقت مالیات[5] TBTD می شود)، این نرخ تنها منعکس کننده صرفه جویی های مالیاتی ناشی از استراتژی های برنامه ریزی مالیاتی خواهد بود که باعث بوجود آمدن هر دو اختلاف دائم مالیات[6] و موقت مالیات می شود (PBTD و TBTD). ثانیاً نرخ موثر مالیات تعهدی شامل بدهی های احتمالی مالیاتی مرتبط با عدم قطعیت در مورد وضعیت مالیاتی شرکت در هنگام ارائه اظهار نامه مالیاتی خواهد بود و ممکن است باعث ارزیابی کمتر از واقع میزان فرار مالیاتی واحد تجاری گردد. در مقابل ذخیره مالیات هیچگونه تاثیری بر روی نرخ موثر مالیات ندارد که این امر می تواند بطور صحیحتری منعکس کننده اجتناب مالیاتی واحد تجاری بر اساس اظهارنامه ابرازی خود باشد.
معاملاتبااشخاصوابسته: بر اساس استاندارد حسابداری شماره 21 ایران، معامله با اشخاص وابسته اینگونه تعریف میشود: انتقال منابع، خدمات یا تعهدهای بین اشخاص وابسته، صرفنظر از مطالبه یا عدم مطالبة بهای آن. رابطه با شخص وابسته میتواند بر وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری تأثیر داشته باشد. اشخاص وابسته، ممکن است معاملاتی انجام دهند که اشخاص غیروابسته انجام نمیدهند. همچنین مبالغ معاملات بین اشخاص وابسته، ممکن است با مبالغ مشابه بین اشخاص غیر وابسته یکسان نباشد (استانداردهای حسابداری ایران، 1386).
پیشینه تحقیق
پیشینه داخلی
مشایخی و سیدی (1394)، در پژوهشی به بررسی راهبری شرکتی و اجتناب مالیاتی پرداختند. برای این منظور 146 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازة زمانی 1381 الی1391 مورد بررسی قرار گرفت. نتیجۀ بررسی 1227 سال- شرکت به صورت الگوی پنل نامتوازن؛ مبین آن است که رابطۀ معناداری بین راهبری شرکتی و اجتناب مالیاتی وجود ندارد. علاوه بر این، رابطۀ منفی و معناداری بین متغیرهای کنترلی سودآوری و اندازة شرکت و همچنین رابطۀ مثبت و معناداری بین حسابرسی مالیاتی و اجتناب مالیاتی مشاهده گردید.
کرمی و همکاران (1395)، در پژوهشی به ارزیابی اثر اجتناب مالیاتی بر آگاهی بخشی سودهای گزارش شده شرکتهای پذیرفته شده در بورس اورق بهادار تهران پرداختند. به این منظور، نمونه ای متشکل از شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار که دارای سود قبل از مالیاتی مثبت بوده اند، برای دوره 5 ساله متشکل از سال های 1387 تا 1391 به منظور آزمون فرضیات انتخاب شد و با بکارگیری روش های آماری متناسب برای آزمون هر یک از فرضیات، نتایج حکایت از آن دارد که اجتناب مالیاتی موجب مخدوش شدن آگاهی بخشی سود شرکت ها می شود. زیرا، اجتناب مالیاتی با افزایش پیچیدگیها و ابهاماتی در گزارشگری مالی و کاهش شفافیت در گزارشگری، درک سهامداران را از سودهای گزارش شده شرکت دچار مشکل می کند و موجب می شود سهامداران آن را در تصمیمات سرمایه گذاری خود از قبیل خرید و فروش سهام کمتر مورد توجه قرار دهند. تحقیقات بیشتر در این پژوهش در زمینه پیامدهای غیر صریح ناشی از فعالیت های اجتناب مالیاتی منجر به شناسایی کاهش در محیط کلی اطلاعاتی شرکت شد. این می تواند حاکی از این حقیقت باشد که مدیریت شرکت با افشای اطلاعات اضافی غیر مرتبط با سود در جبران زیان بالقوه ی وارد شده به آگاهی بخشی سود در شرکت های با سطوح بالای اجتناب مالیاتی، ناتوان است.
عباس زاده و همکاران (1395) در پژوهشی حاضر به ارتباط میان شفافیت گزارشگری مالی و اجتناب مالیاتی در 82 شرکت فعال بورس اوراق بهادار تهران در دوره 1386 تا 1392 پرداختند. پرسش اصلی این است که سطح مالکیت نهادی چگونه رابطه شفافیت مالیاتی و اجتناب مالیاتی را تعدیل میکند؟ با استفاده از الگوی رگرسیون فازی وجود رابطه معکوس و معنادار بین شفافیت گزارشگری مالی (معیار کیفیت افشاء و شفافیت سود) و اجتناب مالیاتی (معیارهای نرخ مؤثر هزینه مالیات و تفاوت دفتری مالیات) در این شرکتها در دوره مورد بررسی تأیید شده است. شرکتهای با مالکیت نهادی پایین نسبت به شرکتهای با مالکیت نهادی بالا رابطه قویتر بین شفافیت گزارشگری مالی و اجتناب مالیاتی را نشان میدهند. بدین معنا که فعالیتهای برنامهریزی مالیاتی، شفافیت گزارشگری مالی شرکت را کاهش میدهد، در صورتی که تأثیر سطح مالکیت نهادی بر رابطه میان شفافیت گزارشگری مالی و اجتناب مالیاتی برخلاف انتظار و معکوس بوده است.
حسنیالقار و شعری (1396) به بررسی تأثیر توانایی مدیریت بر اجتناب مالیاتی پرداختند. جامعة آماری پژوهش را شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1386 تا 1393 تشکیل میدهد. در این پژوهش برای اندازهگیری اجتناب مالیاتی از دو سنجة نرخ مؤثر مالیات نقدی و تفاوت سود حسابداری و سود مشمول مالیات استفاده شده است. بهمنظور دستیابی به اهداف پژوهش، دو فرضیه تدوین و برای آزمون آنها، روشهای آماری رگرسیون خطی چند متغیره به کار رفته است. نتایج حاصل از آزمون فرضیههای پژوهش نشان داد توانایی مدیریت، تأثیر مثبت معناداری بر اجتناب مالیاتی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد. همچنین یافتهها نشاندهندۀ تأثیر غیرمستقیم اندازۀ شرکت و اهرم مالی بر اجتناب مالیاتی است.
فرجی و داودی نصر (1396) به بررسی ارتباط بین کیفیت گزارشگری مالی در شرکتها با تحریفات مالی پرداختند. جامعه آماری این تحقیق130 شرکت از بورس اوراق بهادار تهران و دوره تحقیق ازسال 1389 تا 1393 بوده و برای انجام این تحقیق از روشهای علی- مقایسهای و همبستگی استفاده شده و برای تجزیه و تحلیل دادهها و آزمون فرضیه ها از آزمون تفاوت میانگین ها، آزمون t با دو نمونه مستقل و رگرسیون ساده و چندگانه استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد تمامی متغیر تحریفات مالی بر کیفیت گزارشگری تاثیر مثبت دارند نتایج آزمون ضرایب رگرسیونی متغیرهای مدل نشان داد متغیر تحریفات مالی منفی بر کیفیت گزارشگری مالی دارند یعنی با افزایش تحریفات مالی، کیفیت گزارشگری کاهش پیدا میکند. اما با توجه به اینکه سطح معنیداری هیچکدام از ضرایب آنها معنی دار نشده است بنابراین تاثیر بسزایی (معنی داری) نمیتوانند بر کیفیت گزارشگری داشته باشند. بررسی دیگر متغیر مدل نشان میدهد که ضریب رگرسیونی متغیر سایر تحریفات نیز درسطح خطای 5 درصد معنی دار نیست ولی جهت آن با تحریفات بالا متفاوت است (مثبت است) بطوری که تاثیر مثبت بر کیفیت گزارشگری مالی دارد.
پیشینه خارجی
دالیوال[7] و همکاران (2011)، در پژوهشی با عنوان اجتناب مالیاتی و ارزش و سطح نگهداشت وجه نقد به بررسی رابطه بین اجتناب مالیاتی و میزان وجوه نقد نگهداری شده توسط شرکت پرداختند. نتایج بررسی های آنها نشان داد که بین اجتناب مالیاتی و میزان وجه نقد نگهداری شده توسط شرکت ها رابطه منفی وجود دارد. آنها همچنین دریافتند که رابطه منفی بین این دو متغیر در شرکت هایی که از نظام راهبری قوی تری برخوردارند، ضعیف تر است. یافته های این مطالعه همچنین نشان داد که ارزیابی سرمایه گذاران از میزان وجه نقد نگهداری شده در شرکتهایی که اقدام به فعالیت های اجتناب مالیاتی کرده اند، کمتر است.
مک گوایر[8] و همکاران (2012)، به بررسی رابطه تخصص مالیاتی حسابرسان و سطح اجتناب مالیاتی شرکت ها پرداختند. نتایج پژوهش آنها بیانگر آن بود زمانی که موسسات حسابرسی یک متخصص مالیاتی باشند مشتریان آنها که خدمات مالیاتی را از این موسسات دریافت می کنند بیشتر درگیر اجتناب مالیاتی هستند. از سوی دیگر، نتایج حاکی از آن بود شرکت هایی که موسسات حسابرسی آن ها متخصص کلی صنعت هستند دارای سطح اجتناب مالیاتی بالاتری نسبت به سایر شرکت ها هستند. به عبارت دیگر متخصصان کلی با ترکیب تخصص مالیاتی و مالی خود جهت بهبود و توسعه استراتژی های مالیاتی به نفع مشتریان خود از هر دو دیدگاه صورت های مالی و مالیاتی کمک می کنند.
بوبکری[9] و همکاران (2012)، در پژوهشی به بررسی تاثیر روابط سیاسی بر روی عملکرد شرکت و تصمیمات تامین مالی پرداختند. آنها یافتند که اولاً شرکتها بعد از برقراری روابط سیاسی عملکرد خود را بهبود بخشیده و بدهی خود را افزایش می دهند. ثانیاً روابط سیاسی همبستگی قوی با تغییر در اهرم وعملکرد عملیاتی دارد. ثالثاً شرکتهای دارای روابط سیاسی به منابع اعتباری دسترسی آسانتری دارند.
گانتر[10] و همکاران (2013)، در تحقیقی تمایز بین اجتناب مالیاتی، مالیات تهاجمی و ریسک مالیاتی را تبیین کردند و به بررسی ارتباط این مفاهیم با ریسک کلی شرکت پرداختند و به این نتیجه رسیدند که بین ریسک مالیاتی و ریسک شرکت (نوسانات بازده سهام) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. اما اجتناب مالیاتی با ریسک شرکت رابطه معناداری ندارد. منظور از ریسک مالیاتی نیز عدم اطمینانی است که شرکت در خصوص مالیات های پرداختی آتی دارد و منعکس کننده میزان توانایی شرکت در حمایت و تقویت وضعیت مالیاتی شرکت در طول زمان می باشد.
چن[11] و همکاران (2014)، در پژوهش خود به بررسی ارتباط میان اجتناب مالیاتی با ارزش شرکت و همچنین تأثیر شفافیت اطلاعاتی بر رابطه بین آنها، پرداختند. با بهره گیری از مدلهای رگرسیون چند متغیره نتایج حاکی از آن است که بین اجتناب مالیاتی و ارزش شرکت رابطه منفی معناداری وجود دارد. علاوه بر این نتایج نشان داد که با افزایش شفافیت اطلاعاتی، اثر منفی اجتناب مالیاتی بر ارزش شرکت کاهش می یابد.
گو[12] و همکاران (2016)، در پژوهشی تأثیر اجتناب مالیاتی بر هزینه حقوق صاحبان شرکتها را بررسی نمودند. در این تحقیق از سه سنجه سود حسابداری مشمول مالیات، تفاوت دفتری مالیات و نرخ مؤثر مالیاتی به عنوان شاخص های اندازه گیری اجتناب مالیاتی استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد که بین اجتناب مالیاتی و هزینه حقوق صاحبان سهام شرکتها رابطه منفی معناداری وجود دارد. همچنین آنها دریافتند که در شرکتهایی با نظارت خارجی بهتر و نیز شرکتهای با کیفیت اطلاعات حسابداری بالاتر، این رابطه قویتر است.
پرسش و فرضیههای تحقیق
پرسش اصلی پژوهش عبارتست از اینکه: آیا معاملات با اشخاص وابسته تاثیر تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی را تقویت میکند؟
و فرضیههای تحقیق عبارتند از:
فرضیه 1: تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر دارد.
فرضیه 2: معاملات با اشخاص وابسته تاثیر تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی را تقویت می کند.
جامعه و نمونه آماری
برای اجرای هر پژوهش لازم است جامعه آماری مشخص و معین شود. برای انتخاب جامعه آماری به شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رجوع شده است، چراکه؛ اطلاعات شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران توسط حسابداران رسمی، حسابرسی میشود، لذا نسبت به اطلاعات سایر شرکتها از قابلیت اتکاء بالاتری برخوردار است. و دسترسی به این اطلاعات نسبت به سایر شرکتها راحتتر است. از بین 507 شرکت عضو بورس اوراق بهادار تهران، تعداد اعضای نمونه آماری تعریف میشود.با توجه به رعایت چندین شرط، و با استفاده از روش حذف سیستماتیک از بین شرکتهای واجد شرایط تعداد 92 شرکت به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.
مدل مورد استفاده برای آزمون فرضیه ها
مدل عملیاتی تحقیق: برایآزمون فرضیات پژوهش از مدل ارائه شده بشرح زیر استفاده میشود.
مدل رگرسیون فرضیه اول
مدل رگرسیون فرضیه دوم
که در ادامه نحوه اندازهگیری هر یک از متغیرهای موجود در مدل تشریح می شود.
نحوه اندازهگیری متغیر مستقل
تحریفات مالی (FD)
دراین تحقیق منظور از تحریفات مالی، انحراف شرکتها از استانداردهای حسابداری و مالی می باشد. برای سنجش میزان تحریفات مالی انجام شده در شرکت، از گزارشات حسابرس مستقل استفاده میشود. چنانچه درگزارش حسابرس به انحراف از استانداردهای حسابداری اشاره و با توجه به اهمیت آن اظهار نظر مشروط و یا مردود صادره شده باشد، برای این متغیر مقدار یک و در غیر این صورت مقدار صفر لحاظ میگردد (فرجی و داود نصر، 1396).
نحوه اندازه گیری متغیر وابسته
اجتناب مالیاتی (TA)
در این پژوهش، به منظور شناسایی شرکتهای درگیر در سطوح متفاوت اجتناب مالیاتی، از معیار نقدی نرخ موثر مالیاتی استفاده میکنیم. معیار نرخ مؤثر مالیاتی نقدی به عنوان معیاری برای اندازهگیری اجتناب مالیاتی شرکتها در نظر گرفته شده است که برابر است باکل هزینه مالیات بر سود قبل از مالیات شرکت، که از رابطه زیر بدست میآید:
که در آن:
نرخ موثر مالیاتی شرکت i در سال t می باشد.
کل هزینه مالیات شرکت i در سال t که از صورت سود و زیان شرکت قابل دسترسی میباشد.
سود قبل از مالیات شرکت i در سال t که از صورت سود و زیان شرکت قابل دسترسی میباشد.
از آنجا که هر چه نرخ موثر مالیاتی شرکت کمتر باشد، میزان اجتناب مالیاتی آن شرکت بیشتر است، لذا نرخ های مالیاتی محاسبه شده، در عدد منفی یک (1-) ضرب میشود (صفریگرایلی و پودینه، 1395).
نحوه اندازه گیری متغیر تعدیلگر
معاملات با اشخاص وابسته (RPT)
در این پژوهش، معاملات با اشخاص وابسته (RPT) به عنوان متغیر تعدیلگر در نظر گرفته می شود. مقدار این متغیر مطابق با پژوهش ایون و ایل، (2013)، حمیدی و شعری (1391) و بنافی و همکاران (1394) از لگاریتم طبیعی جمع کل مبالغ معاملات با اشخاص وابسته (خرید کالاها و خدمات از اشخاص وابسته + فروش کالاها و خدمات به اشخاص وابسته) افشاء شده در یادداشتهای همراه صورتهای مالی سالانه شرکتهای مورد بررسی به دست می آید.
متغیرهای کنترلی
SIZE (اندازه شرکت): لگاریتم طبیعی ارزش بازار حقوق صاحبان سهام
M/B (نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری): نسبت ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام
LEV (اهرم): تغییرات نسبت کل بدهیها به کل داراییها
ROA(بازده دارایی ها): سود خالص تقسیم بر کل داراییها
آمار توصیفی
به منظور شناخت بهتر ماهیت جامعهای که در پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است و آشنایی بیشتر با متغیرهای پژوهش، قبل از تحلیل دادههای آماری، لازم است این دادهها توصیف شود. همچنین توصیف آماری دادهها، گامی در جهت تشخیص الگوی حاکم برآنها و پایهای برای تبیین روابط بین متغیرهایی است که در پژوهش به کار میرود. در این بخش اطلاعات متغیرهای محاسبه شده تحقیق ارائه میگردد، این متغیرها شامل متغیرهای وابسته، مستقل، تعدیلگر و کنترلی هستند که کمترین، بیشترین، تعداد، میانگین و انحراف معیار این متغیرها طی دوره تحقیق در جداول شماره (1) و (2) بیان شده است.
جدول شماره (1): آمار توصیفی متغیرهای پژوهش
|
TAX |
FD |
RPT |
LEV |
MB |
ROA |
SIZE |
میانگین |
0.108 |
0.430 |
0.053 |
0.574 |
3.107 |
0.125 |
5.832 |
میانه |
0.117 |
0.000 |
0.016 |
0.585 |
2.515 |
0.100 |
5.833 |
ماکزیمم |
0.248 |
1.000 |
0.308 |
0.937 |
12.691 |
0.631 |
8.223 |
مینیمم |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.065 |
0.265 |
0.146- |
4.175 |
انحراف معیار |
0.088 |
0.495 |
0.075 |
0.177 |
2.033 |
0.120 |
0.588 |
چولگی |
0.050- |
0.282 |
1.632 |
0.414- |
1.469 |
1.147 |
0.481 |
کشیدگی |
1.375 |
1.079 |
4.807 |
2.807 |
5.624 |
4.529 |
4.054 |
تعداد مشاهدات |
644 |
644 |
644 |
644 |
644 |
644 |
644 |
جدول شماره (2): شاخصهای آمار توصیفی مربوط به متغیر کیفی تحقیق
متغیر مجازی- تحریفات مالی |
||||
|
|
فراوانی |
درصد |
درصد تجمعی |
در دسترس |
اظهار نظر مقبول |
367 |
56.99 |
56.99 |
اظهار نظر مشروط و یا مردود |
277 |
43.01 |
100.0 |
|
جمع |
644 |
100.0 |
|
همانطور که جدول شماره (1) نشان میدهند، اصلیترین شاخص مرکزی، میانگین است که نشان دهنده نقطه تعادل و مرکز ثقل توزیع است و شاخص خوبی برای نشان دادن مرکزیت دادههاست. برای مثال مقدار میانگین برای بازده داراییها برابر با (0.125) می باشد که نشان میدهد بیشتر دادهها حول این نقطه تمرکز یافتهاند. یا به عبارت دیگر، نسبت سود خالص به جمع داراییها به طور میانگین برابر با 12.5 درصد است. به طورکلی پارامترهای پراکندگی، معیاری برای تعیین میزان پراکندگی از یکدیگر یا میزان پراکندگی آنها نسبت به میانگین است. از مهمترین پارامترهای پراکندگی، انحراف معیار است. به عتوان مثال، مقدار این پارامتر برای متغیر معاملات با اشخاص وابسته برابر با (0.075) و برای متغیر نسبت ارزش بازار به دفتری حقوق صاحبان سهام برابر با (2.023) می باشد که نشان میدهد در بین متغیرهای پژوهش، این دو متغیر به ترتیب دارای کمترین و بیشترین میزان پراکندگی میباشند.
همچنین با توجه به جدول (2)، تعداد 277 سال- شرکت دارای تحریفات مالی یا بعبارتی 43.01 درصد از شرکتها تحریف مالی دارند. با توجه به این که از روش ترکیب دادههای سری زمانی و مقطعی (دادههای ترکیبی) برای آزمون فرضیههای تحقیق استفاده میکنیم، لذا تعداد مشاهدات سال- شرکت براساس دادههای ترکیبی متوازن، 644 (7×92) مشاهده بوده است.
آزمون مانایی(پایایی) متغیرهای پژوهش
اگر در یک تحلیل رگرسیونی، دادهها مانا نباشند ممکن است در حالی که ضریب تعیین بزرگ است، مقادیر آماره ضرایب t بزرگ باشند که این ممکن است باعث استنباط های غلط در مورد میزان ارتباط بین متغیرها شود. در این حالت رگرسیون کاذب یا ساختگی ایجاد شده است. برای جلوگیری از این حالت، دادههای مدنظر باید ساکن شوند. برای بررسی وجود ریشه واحد در الگوهای تابلویی، میتوان از آزمون لوین، لین و چو، آزمون هریس و... استفاده کرد. بر اساس آزمون ریشه واحد از نوع آزمون لوین، لین و چو چنانکه سطح معنیداری آماره آزمون کمتر از 0.05 باشد متغیرهای مستقل، وابسته و کنترلی پژوهش، در طی دوره پژوهش مانا هستند. نتایج حاصل از بررسی پایایی متغیرهای پژوهش با استفاده از این آزمون در جدول (3) ارایه شده است.
جدول (3): آزمون مانایی متغیرهای پژوهش
نام متغیر |
نماد |
آماره آزمون |
معنیداری |
نتیجه آزمون |
اجتناب مالیاتی |
TAX |
2.683- |
0.000 |
مانا است |
تحریفات مالی |
FD |
3.430- |
0.000 |
مانا است |
معاملات با اشخاص وابسته |
RPT |
14.320- |
0.000 |
مانا است |
اندازه شرکت |
SIZE |
1.304- |
0.000 |
مانا است |
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام |
M/B |
17.915- |
0.000 |
مانا است |
اهرم مالی |
LEV |
8.608- |
0.000 |
مانا است |
بازده دارایی ها |
ROA |
6.341- |
0.000 |
مانا است |
با توجه به جدول فوق درکلیه متغیرهای مستقل، وابسته و کنترلی پژوهش سطح معنی داری ازمون لوین، لین و چو کمتر از 5 درصد است که نشان میدهد متغیرهای پژوهش پایا هستند. در نتیجه شرکتهای مورد بررسی تغییرهای ساختاری نداشته و استفاده از این متغیرها باعث به وجود آمدن رگرسیون کاذب نمیشود.
آزمون فرضیات پژوهش
فرضیه اول: تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر دارد.
آزمون همخطی چندگانه: در آمار، عامل تورم واریانس[13] (VIF) شدت همخطی چندگانه را ارزیابی میکند. در واقع یک شاخص معرفی میگردد که بیان میدارد چه مقدار از تغییرات مربوط به ضرایب برآورد شده بابت همخطی افزایش یافته است. شدت همخطی چندگانه را با بررسی بزرگی مقدار همخطی چندگانه میتوان تحلیل نمود. اگر آماره آزمون همخطی چندگانه به یک نزدیک بود نشان دهنده عدم وجود همخطی است. به عنوان یک قاعده تجربی مقدار همخطی چندگانه بزرگتر از 10 باشد همخطی چندگانه بالا می باشد.
متغیر تحریفات مالی دارای سطح معناداری کمتر از 5 درصد و ضریب مثبت (0.034) بوده، از این رو در سطح اطمینان 95 درصد درباره تاثیر معنادار این متغیر میتوان اظهار نظر کرد یعنی تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر معنیداری دارد . ولی به لحاظ اینکه معیار بدست آمده برای اجتناب مالیاتی معیار معکوسی است از اینرو تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر معکوسی دارد. آماره دوربین- واتسون با قرار گرفتن در بازه 1.5 الی 2.5 ناشی از عدم خود همبستگی بین متغیرهای پژوهش بوده و سطح معناداری آماره فیشر کمتر از 5 درصد است که بیانگر این مطلب است، مدل برازش شده از اعتبار کافی برخوردار است. ضریب تعیین تعدیل شده نیز 48 درصد است که نشان می دهد متغیر وابسته به همان نسبت به متغیرهای مستقل موجود در مدل وابسته است. باتوجه به نتایج بدست آمده مشاهده میشود که مقادیر VIF کمتر از 10 میباشند. بطور کلی نتایج حاصله بیانگر عدم وجود همخطی میباشد.
جدول شماره (4): تخمین نهایی تاثیر تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی
متغیر وابسته: اجتناب مالیاتی |
تحریفات مالی |
||||
vif |
سطح معناداری |
t |
خطا |
ضرایب |
نام متغیر |
1.012 |
0.000 |
3.386 |
0.010 |
0.034 |
FD |
1.467 |
0.034 |
2.114 |
0.037 |
0.079 |
LEV |
1.057 |
0.054 |
1.928- |
0.001 |
0.003- |
MB |
1.663 |
0.000 |
7.092 |
0.034 |
0.247 |
ROA |
1.271 |
0.000 |
7.221 |
0.011 |
0.083 |
SIZE |
--- |
0.000 |
6.552- |
0.070 |
0.460- |
C |
7.207 |
آماره فیشر |
||||
0.000 |
سطح معناداری فیشر |
||||
0.480 |
ضریب تعیین تعدیل شده |
||||
1.509 |
دوربین- واتسون |
فرضیه دوم: معاملات با اشخاص وابسته تاثیر تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی را تقویت می کند.
متغیر تحریفات مالی دارای سطح معناداری کمتر از 5 درصد و ضریب مثبت (0.034) بوده، از این رو در سطح اطمینان 95 درصد درباره تاثیر معنادار این متغیر میتوان اظهار نظر کرد یعنی تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر معنیداری دارد. ولی به لحاظ اینکه معیار بدست آمده برای اجتناب مالیاتی معیار معکوسی است از اینرو تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر معکوسی دارد.
متغیر معاملات با اشخاص وابسته دارای سطح معناداری کمتر از 5 درصد و ضریب مثبت (0.198) بوده، از این رو در سطح اطمینان 95 درصد درباره تاثیر معنادار این متغیر میتوان اظهارنظر کرد یعنی معاملات با اشخاص وابسته بر اجتناب مالیاتی تاثیر معنیداری دارد. ولی به لحاظ اینکه معیار بدست آمده برای اجتناب مالیاتی معیار معکوسی است از اینرو معاملات با اشخاص وابسته بر اجتناب مالیاتی تاثیر معکوسی دارد.
متغیر حاصل ضرب معاملات با اشخاص وابسته در تحریفات مالی دارای سطح معناداری بیشتر از 5 بوده، از این رو در سطح اطمینان 95 درصد درباره تاثیر معنادار این متغیر میتوان اظهارنظر کرد یعنی معاملات با اشخاص وابسته تاثیر تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی را به لحاظ آماری تقویت نمیکند.
آماره دوربین- واتسون با قرار گرفتن در بازه 1.5 الی 2.5 ناشی از عدم خود همبستگی بین متغیرهای پژوهش بوده و سطح معناداری آماره فیشر کمتر از 5 درصد است که بیانگر این مطلب است، مدل برازش شده از اعتبار کافی برخوردار است. ضریب تعیین تعدیل شده نیز 49.1 درصد است که نشان میدهد متغیر وابسته به همان نسبت به متغیرهای مستقل موجود در مدل وابسته است. باتوجه به نتایج بدست آمده مشاهده میشود که مقادیر VIF کمتر از 10 میباشند. بطور کلی نتایج حاصله بیانگر عدم وجود همخطی میباشد.
جدول شماره (5): تخمین نهایی اثر متقابل معاملات با اشخاص وابسته، تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی
متغیر وابسته: اجتناب مالیاتی |
تحریفات مالی |
||||
vif |
سطح معناداری |
T |
خطا |
ضرایب |
نام متغیر |
1.008 |
0.001 |
3.313 |
0.010 |
0.033 |
FD |
1.061 |
0.000 |
3.343 |
0.059 |
0.198 |
RPT |
1.012 |
0.180 |
1.340 |
0.055 |
0.073 |
FD*RPT |
1.365 |
0.050 |
1.957 |
0.037 |
0.072 |
LEV |
1.092 |
0.035 |
2.104- |
0.001 |
0.003- |
MB |
1.521 |
0.000 |
6.615 |
0.034 |
0.230 |
ROA |
1.226 |
0.000 |
6.879 |
0.011 |
0.079 |
SIZE |
--- |
0.000 |
6.307- |
0.070 |
0.441- |
C |
7.329 |
آماره فیشر |
||||
0.000 |
سطح معناداری فیشر |
||||
0.491 |
ضریب تعیین تعدیل شده |
||||
1.527 |
دوربین- واتسون |
خلاصه پژوهش
فرضیه اول: تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر دارد. در پژوهش پیش رو از دو معیار نرخ مؤثر مالیات و تفاوت دفتری مالیات استفاده شده است. در نگاه اول چنین به نظر میرسید که شرکتهای که دارای تحریفات مالی هستند به احتمال زیاد اجتناب مالیاتی کمتری را انجام می دهند که نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر منفی دارد. در این مورد پیشینه مشابهی جهت مقایسه یافت نشد.
فرضیه دوم: معاملات با اشخاص وابسته تاثیر تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی را تقویت میکند.
با توجه به نتایج آزمون فرضیه دوم، در نگاه اول چنین به نظر میرسید که شرکتهای که دارای تحریفات مالی هستند به احتمال زیاد اجتناب مالیاتی کمتری را انجام میدهند و معاملات با اشخاص وابسته نیز بر این ارتباط تاثیرگذار خواهند بود ولی نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که معاملات با اشخاص وابسته تاثیر تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی را به لحاظ آماری تقویت نمیکند در این مورد نیز پیشینه مشابهی جهت مقایسه یافت نشد.
خلاصه نتایج پژوهش
خلاصه نتایج پژوهش به شرح جدول ذیل ارائه میگردد:
جدول شماره (6): خلاصه یافتههای پژوهش
فرضیه |
عنوان |
نتیجه |
اول |
تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر دارد |
پذیرش |
دوم |
معاملات با اشخاص وابسته تاثیر تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی را تقویت میکند |
عدم پذیرش |
پیشنهادهای حاصل از پژوهش
پیشنهادهای ارائه شده در این قسمت شامل دو بخش است. اول پیشنهادهایی که در راستای موضوع مورد مطالعه بیان میشود.دوم پیشنهادهایی که در ایجاد زمینه برای پژوهشهای آتی و محققان دیگر میتواند مفید واقع شود، مطرح خواهند شد.
پیشنهادات کاربردی حاصل از نتایج تحقیق
با توجه به یافتههای پژوهش و مبانی نظری مورد مطالعه و با عنایت به اهداف، پیشنهادهای زیر قابل ارائه است
با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش به تحلیلگران بورس پیشنهاد میشود تا در هنگام تجزیه و تحلیل صورتهای مالی به عامل تحریفات مالی، توجه نمایند. شناخت این خصوصیات و تاثیر آن بر اجتناب مالیاتی میتواند کمک بسزایی به مدیران برای تجزیه و تحلیلهای بهتر و بودجهبندی جامعتر باشد.
براساس نتایج تحقیق، مشاهده میشود تحریفات مالی بر اجتناب مالیاتی تاثیر معنیدار و معکوسی وجود دارد. بنابراین، پیشنهاد میشود به هنگام اخذ تصمیمات مالی شرکت توجه بیشتری به جنبه های تحریف مالی شود.
با توجه به نتایج پژوهش میتوان اینگونه برداشت کرد که سودآوری، اهرم مالی و اندازه شرکت تاثیر معنیدار و معکوسی بر اجتناب مالیاتی دارند. بنابراین شناخت این خصوصیات در راستای کارایی بازارها میتواند مورد توجه قرار گیرد. در ضمن باید خاطر نشان نمود که هیچ یک از مباحث یاد شده جنبه قطعی ندارند.
پیشنهادها برای تحقیقات آتی
انجام این پژوهش نیز مانند سایر پژوهشها با مشکلاتی مواجه بوده که در تعمیم نتیجه باید مورد توجه قرار گیرد. نخست آن که با توجه به شرایط محیطی و قوانین و مقررات مربوطه، امکان استفاده از برخی الگوهای ارتباطات اجتناب مالیاتی نبود. این امر، باعث حذف شرکتها و کاهش نمونۀ مورد بررسی گردید. با توجه به نتیجۀ حاصل از این پژوهش، میتوان برای پژوهشهای آینده، پیشنهادهایی به شرح ذیل ارائه نمود:
در این پژوهش اطلاعات صورتهای مالی تاریخی مورد استفاده قرار گرفت. پیشنهاد میشود که در پژوهشهای آتی از صورتهای مالی تعدیل شده بر اساس تورم استفاده گردد و نتایج آن با پژوهش موجود مقایسه شود
پیشنهاد میشود که پژوهشی تحت عنوان مشابه و برای شرکتهای عضو بورس تهران به تفکیک صنایع جداگانه (پیرامونی و محوری بورس اوراق بهادار) انجام و نتایج آن با پژوهش موجود مقایسه شود
پیشنهاد میشود پژوهشگران آینده با توجه به پژوهشهای خارجی، تاثیر تحریفات مالی بر کیفیت سود را با میانجیگری عواملی مانند نوع بازار محصول و .... بررسی شود.
پیشنهاد میشود پژوهشگران آتی پژوهشی را عنوان بررسی تأثیر اجتناب مالیاتی بر روی مخارج سرمایهای انجام پذیرد.
محدودیتهای انجام پژوهش
انجام این پژوهش نیز مانند سایر پژوهشها با محدودیتهایی مواجه بوده که در تعمیم نتیجه باید مورد توجه قرار گیرد:
استفاده از بهای تمام شده تاریخی در تهیه صورتهای مالی شرکتها ممکن است موجب شود تا در صورت تعدیل اطلاعات صورتهای مالی بر اساس تورم نتایج پژوهش متفاوت از نتایج فعلی شود.
دادههای استخراج شده از صورتهای مالی مربوط به سالهای 1389 الی 1395 (بازه زمانی 7 ساله) بوده است که در این بازه زمانی تعدادی از شرکتها به دلیل توقف نماد معاملاتی آنها و به دلیل نداشتن اطلاعات مورد نیاز از نمونه آماری حذف و موجب کاهش تعداد نمونه آماری شدند. لذت در تعمیم نتایج به جامعه مورد نظر در بازه زمانی پژوهش با احتیاط عمل شود.
محدودیتهای ذاتی استفاده از منابع اینترنتی، برای جمعآوری دادههای مربوط به پژوهش